Charakterystyka/ morfologia

Czyż, czyżyk (Carduelis spinus)

Systematyka
rząd: wróblowi (Passeriformes)
rodzina: łuszczaki (Fringillidae)
gatunek: Czyż, czyżyk (Carduelis spinus)

Charakterystyka/ morfologia
Ptak o drobnej sylwetce, mniejszy od wróbla. W ubarwieniu przeważa kolor żółtozielony z szarymi i czarnymi plamkami. Dziób mały, spiczasty, średniej długości, ostro zakończony. Skrzydła czarne z szerokimi żółtymi dwoma paskami. U samców czarny wierzch głowy i podbródek, szare policzki, żółte szyja i pierś, biały brzuch o ciemnym kreskowaniu, zielonkawy kark i grzbiet. Ogon krótki, głęboko wcięty, na końcu czarny, a przy nasadzie żółty . Kuper, boki nasady ogona i pierś jaskrawożółte, bez kreskowania. Szarozielone samice ubarwione podobnie do samców, ale bledsze, mniej jaskrawe i wyraźniej ciemno kreskowane. Na szarozielonej głowie nie mają czarnej czapeczki. Pierś i kuper jest u nich białawy, niewyraźnie kreskowany. Młode podobne do samic, ale bardziej brązowe, jaśniejsze i mocno, ciemno kreskowane. To ptak towarzyski poza okresem lęgowym. Koczujące zimą stada wracają wiosną na tereny położone wyżej nad poziomem morza lub w bardziej położone na północ szerokości geograficzne. Rozpadają się tam na poszczególne pary. Jest bardzo ruchliwy i porusza się w powietrzu falistym ruchem. Długość ciała 11,5–12,5 cm, rozpiętość skrzydeł 21 cm, waga 13–15 g. Wydaje przyjemne dla ludzkiego ucha, fletowe wabienie, którym stale nawołuje się z innymi czyżami - melodyjny, powtarzany świergot, który kończy przeciągłym poświstem.

Biotop/ preferencje pokarmowe
W Polsce średnio liczny ptak lęgowy w górach, w strefach naturalnego występowania świerka. Na pozostałym obszarze występuje sporadycznie i w znacznym rozproszeniu, choć częściej w trakcie migracji. Zamieszkuje u nas cały rok, choć niziny najczęściej odwiedza zimą. Zamieszkuje rozległe, stare wilgotne bory iglaste i mieszane z przewagą lub domieszką świerka i jodły oraz górskie świetliste lasy iglaste, parki i ogrody. Z reguły trzyma się grup drzew i nie zapuszcza się na otwarte przestrzenie. Najłatwiej zauważyć czyża zimą na gałęziach olchy lub brzozy w różnych środowiskach, gdzie rosną te drzewa. Zjadają głównie nasiona olchy, wierzby i brzozy, chwastów, a także nasiona drzew iglastych (zimą głównie świerku i jodły), krzewów i bylin, pączki wielu roślin. W sezonie lęgowym je owady ( mszyce, drobne gąsienice) i pająki. Po przymrozkach niemal wyłącznie nasiona olch. Zimą pojawiają się przy karmnikach gdzie zjadają nasiona konopi, słonecznika i siemię lniane. Pisklęta karmione są owadami i nasionami. Czyże gromadzą się w stada i w trakcie ciągłego szczebiotania i wabienia przemieszczają się pomiędzy koronami drzew przelatując z jednej na drugą szyszeczkę brzozy lub olchy. Nasiona wyjadają w akrobatycznych pozach. Wydłubują je swym trójkątnym, ostrym dziobem. Towarzyszy temu ciche pogwizdywanie. Z cienkich gałązek potrafią zwisać grzbietem w dół. Pod drzewami szukają pożywienia tylko zimą w czasie mrozu kiedy nie mogą żerować na gałęziach i gdy nasiona wypadają z drzew. Chętnie przylatują też do zarośniętych potoków i źródeł nie tylko by się napić, ale też by się wykąpać. Robią to nawet w czasie mrozu.

Rozwój osobniczy
Wyprowadza 1-2 lęgi w ciągu roku. Gniazdo partnerzy budują razem. Jest to konstrukcja misternie uwita z korzonków, mchu, traw, włókien roślinnych, a wyścielona piórami, puchem roślinnym i sierścią. Z zewnątrz oblepiona jest pajęczynami, przędzą z owadzich kokonów. Ma kształt silnie wgłębionej, grubościennej i małej czarki. Gniazdo ulokowane jest w bocznych, poziomych gałęziach korony świerka lub innego drzewa iglastego na wysokości od 8 m, dodatkowo zamaskowane strzępkami porostów. To powoduje, że w okresie lęgowych rzadko się je widuje. Tworzone pary są monogamiczne. W kwietniu lub maju składa 4–6 jaj o białym tle z odcieniem niebieskawym i drobnymi, czerwonymi lub brunatnymi plamkami. Wysiaduje je tylko samica przez okres 13 dni. W tym czasie samiec ją karmi. Pisklęta, gniazdowniki, przebywają w gnieździe przez 13–15 dni. W tym okresie oboje rodzice je karmią. Pod koniec lata rodziny ponownie łączą się wspólnie w stada i rozpoczynają koczowniczy tryb życia przelatując do olsów. Ptaki wędrowne lub częściowo wędrowne, zimują w zachodniej i południowo-zachodniej Europie. W tym okresie stada czyży mogą liczyć do kilkuset osobników. Przeloty w marcu/kwietniu i wrześniu/październiku.

Status gatunku
Na terenie Polski zakazano ich odłowu do hodowli. Gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.

Przygotowała: Wanda Kula