Charakterystyka/ morfologia

Bezpłetwiec (Anseranas semipalmata)

Systematyka

rząd:blaszkodziobe (Anseriformes)

rodzina:bezpłetwce (Anseranatidae)

gatunek: bezpłetwiec  (Anseranas semipalmata) 

Charakterystyka/morfologia

 Gatunek dużego ptaka, jedynego przedstawiciela rodziny bezpłetwców. Inna nazwa gęś skąpopłetwa. Po raz pierwszy został opisany w 1798 roku przez angielskiego ornitologa Johna Lathama, i zaliczony do rodziny kaczek (Anas). Ptak o czarnym upierzeniu na szyi, głowie i końcach skrzydeł, białym upierzeniu reszty ciała i żółtawych nogach. Palce posiadają szczątkową błonę pławną, co zapewne decydowało o jego nazwie. Długość ciała samca 75–90 cm, rozpiętość skrzydeł 130–180 cm, masa ciała 1838–3195 g; długość ciała samicy 70–80 cm, rozpiętość skrzydeł 125–165 cm, masa ciała 1405–2770 g. Różnice między bezpłetwcem a innymi blaszkodziobymi stanowią wiele kontrowersji w klasyfikacji systematycznej. Część badaczy klasyfikuje tego ptaka jako przedstawiciela oddzielnej rodziny, inni skłonni są zaliczać go do podrodziny Anseranatinae w rodzinie kaczek. Stosunkowo długie nogi i długa szyja mogą sugerować pokrewieństwo ze skrzydłoszponami (Anhimidae). Szeroki pomarańczowo-żółty do czerwonego dziób, oraz garb u nasady dzioba, są zaś typowe dla kaczek. W przeciwieństwie do innych blaszkodziobych bezpłetwce nie tracą zdolności lotu  w czasie pierzenia, ponieważ odpowiednie pióra skrzydłowe są wymieniane jeden po drugim, a nie w tym samym czasie. Dobrze pływają, ale poruszają się wolno, za to są bardzo zwinne na lądzie. Gdy coś je zainteresuje, wyciągają głowę w tym kierunku. Podczas aktywnego lotu szyja jest wyciągnięta do przodu, szybują tylko na kilka sekund przed lądowaniem. Na długich odcinkach tworzą klucze w kształcie litery V. Głos jest głośnym trąbieniem. Kladystyczne badanie morfologii ptactwa wodnego wykazało, że bezpłetwiec mógł być wczesnym odgałęzieniem wspólnym dla kaczek, gęsi i łabędzi.

Biotop/ preferencje pokarmowe

 Zamieszkuje bagna północnej Australii i Nowej Gwinei. Gatunek ten był również szeroko rozpowszechniony w południowej Australii, ale zniknął stamtąd głównie z powodu drenażu mokradeł, gdzie kiedyś ptaki się rozmnażały. Typowe siedliska podczas monsunów to rozległe tereny zalewowe, w porze suchej koncentrują się na wodach stałych i u ujścia rzek. Bezpłetwce migrują w zależności od dostępności pokarmu i poziomu wody, zwykle w zasięgu 100 kilometrów, jednak zaobrączkowane pojedyncze ptaki obserwowano nawet w odległości 500 kilometrów od stałych miejsc bytowania.

Żywi się roślinnymi wodnymi, na lądzie pożywienie stanowią trawy i ich nasiona, oraz dziki ryż. Żerują przeważnie o zmierzchu i świcie, ale czasami również w nocy lub w ciągu dnia.

Rozwój osobniczy

 Sezon lęgowy rozpoczyna się w porze deszczowej, stada mogą składać się nawet z kilku tysięcy osobników.  Gniazdują kolonijnie na ziemi, ale gniazda mogą być także na drzewach. Jako jedyne tworzą rodziny, w której jest jedna samica i dwóch samców równocześnie, wspólnie wysiadują jaja i opiekują się swoim potomstwem. Samica składa 5 do 14 białych jaj. Wysiadywanie trwa od 28 do 31 dni.  Zaobserwowano, że samiec zwykle siedzi w gnieździe nocą, lęg często nie jest ogrzewany ale ocieniany, a w najgorętszych porach dnia, nawet chłodzony mokrym upierzeniem. Niektóre samce łączą się z dwiema samicami, z których wszystkie wychowują młode, w przeciwieństwie do niektórych innych ptaków poligamicznych. Może to być korzystne, ponieważ wiele młodych ptaków pada ofiarą drapieżników i wówczas pisklęta wychowywane przez troje dorosłych mają większe szanse na przeżycie. Wyklute pisklęta opuszczają gniazdo w ciągu pierwszych 24 godzin. Są strzeżone przez członków grupy rodzinnej w ciągu dnia i w nocy przez co najmniej pierwsze trzy tygodnie życia. Wszystkie dorosłe ptaki w grupie rodzinnej są zaangażowane w karmienie młodych ptaków. Karmienie młodych ptaków to zachowanie stosunkowo rzadkie u kaczek, trwa przez pierwsze cztery miesiące. Dorosłe ptaki  upuszczają pożywienie z dzioba, który łapią młode ptaki.  Pisklęta są pokryte rdzawym puchem, dziób i nogi są początkowo czerwone i zmieniają kolor na ołowiowo-szary lub żółty po trzech do pięciu dniach. Młode ptaki są początkowo matowe, czarno-szare, ich brzuch jest biały. Nie mają garbu na czole który rośnie z wiekiem.

Status gatunku

Gatunek nie jest zagrożony, a populacja liczy około 1 miliona osobników dojrzałych płciowo. Jest chroniony w całej Australii.  Jaja bezpłetwców stanowiły dla aborygenów sezonowe źródło żywności. Przedstawiane są w sztuce naskalnej z przed około 1500 lat. Mimo dużej liczebności, sukces lęgowy nie jest wysoki. Z 41 monitorowanych gniazd, 31 gniazd zostało częściowo lub całkowicie zniszczonych, 220 z 304 jaj zostało zjedzonych przez drapieżniki. Największe zagrożenie stanowią zmiany klimatyczne i częste zalewy wody morskiej obecnych rozległych terenów słodkowodnych. Wśród drapieżników zagrożenie zarówno dla lęgów jak i ptaków dorosłych stanowią: węże, wrony, kanie złotawe, bieliki, warany i psy dingo. Wiele wcześniejszych obszarów lęgowych jest obecnie wykorzystywanych do uprawy ryżu.  W tropikalnej Australii w regionach, gniazdowania tych ptaków wydobywany jest uran w wyniku czego niszczone są ich siedliska.

Przygotował:

Jan Ławicki